اعتیاد به الکل

همانطور که مصرف بیش از اندازه هر چیزی میتواند برای سلامتی مضر باشد مصرف بالاتر از حد الکل عوارض خاص خود را دارد . اگر چه مصرف بیش از حد الکل دارای عوارض سوء بر سلامت است ولی پژوهشهای اپیدمیولوژیک نشان داده است مصرف معتدل الکل و شراب همواره باعث کاهش بیماریهای قلبی و عروقی مانند نارسایی قلب می‌شود.

اعتیاد به الکل
الکل یکی از پراستفاده ترین، پذیرفته شده ترین و سوء استفاده ترین دارو در جوامع غربی است. الکل تحت عنوان سرکوب کننده سیستم عصبی مرکزی دسته بندی می‌شود. اثراتی در هوشیاری فرد و اعمال وظایف دستگاه مغز و اعصاب دارد.
به طور کلی اثرات الکل بستگی به میزان نوشیدن، اندازه وزن بدن، وضعیت سلامت جسمی و روانی فرد مصرف کننده، تجربیات فرد از جمله درجه تحمل و وابستگی، خلق و خوی و درجه خلوص نوشیدنی محتوی الکل بستگی دارد. الکلیسم یک بیماری مهم در بزرگسالان و نوجوانان است و نوجوانانی که از سن پایین تر نوشیدن الکل را آغاز می‌کنند خطر الکلی شدنشان بسیار بیش تر است.

                             

مهمترین مراکز شرابسازی دنیا

به ترتیب میزان تولید:
فرانسه
ایتالیا
اسپانیا
ایالات متحده آمریکا
آرژانتین
استرالیا
چین
آفریقای جنوبی
شیلی
آلمان
مراکش

و در ایران:
قزوین (پیش از انقلاب ۱۳۵۷)
شیراز (پیش از انقلاب ۱۳۵۷)
شازند (پیش از انقلاب ۱۳۵۷)
ارومیه (پیش از انقلاب ۱۳۵۷)
مراغه (پیش از انقلاب ۱۳۵۷)
 پس از انقلاب ۱۳۵۷ مصرف مشروبات الکلی در ایران ممنوع شد با این وجود ودکا از جمهوری آذربایجان، ویسکی و دیگر مشروبات الکلی از ترکیه و کردستان عراق به طور قاچاق وارد ایران می‌شود. برخی ایرانی‌ها از اتانول (به رغم وجود مقدار زیاد مادهٔ تلخ دناتونیوم بنزوات) که در داروخانه‌ها توزیع می‌شود، به عنوان مشروب الکلی استفاده می‌کنند.

انواع شرابها

1- شراب سرخ یا شراب قرمز
  رایج‌ترین نوع شراب انگور است. رنگ سرخ این شراب در جریان تخمیر از حل شدن مواد رنگی پوست انگور در الکل میآید. اگر پوست انگور را قبل از تخمیر جدا کنند شراب سفید به دست می‌آید. از بهترین نوع انگورها برای شراب قرمز، انگور شانی است. از انار نیز شرابی قرمز و عالی تهیه می‌شود.

                                                                       جام شراب سرخ

2-شراب گلی
شراب گلی که به نام فرانسوی آن «رُزه» (rosé) شناخته می‌شود، نوعی شراب است که برای تهیه آن پوست انگور را کمی پس از شروع تخمیر از آب انگور جدا می‌کنند. حاصل این کار شرابی است که رنگ گلگونی دارد. گاه این شراب را با مخلوط کردن شراب سرخ و شراب سفید درست می‌کنند.
این شراب به دلیل رنگ خاصی که دارد معروف است. اگر در هنگام درست کردن شراب به انگور قرمز کمی انگور سفید اضافه کنید رنگش صورتی شفاف یا رزا می‌شود. (به نسبت ۳ قرمز - ۱ سفید)

                                                                    جام و بطری رز

3-شراب تقویت شده
شراب غنی‌شده نوعی شراب است که پس از پایان تخمیر و آماده شدن، به آن الکل افزوده‌اند تا درجه الکلی آن بالاتر رود و به اصطلاح "گیراتر" شود. درجه الکلی چنین شراب‌هایی معمولاً ۲۰ تا ۲۵ درصد است. و یا گاهی مخمر تقویت شده تا بتواند الکل بیشتری تولید کند و در محیطی با درصد الکل بالا تر فعالیت کند

4-شراب شیرین
 شراب شیرین نوعی شراب است که برای شیرین شدن فرآیند تخمیر آن را زودتر از معمول قطع کرده اند. با این کار مقداری از شکر موجود در آب انگور تخمیر نشده باقی می‌ماند.
گاه برای تولید شراب شیرین پس از پایان تخمیر اندکی شکر به شراب آماده می‌افزایند.



5-شراب گازدار
شراب گازدار نوعی شراب است که به آن گاز کربنیک افزوده اند. این عمل در حین یا پس از ریختن شراب در بطری انجام می‌شود. اما معمولاً شراب‌های گازدار را در هنگام ساختن جوری عمل می‌آورند که گاز کربنیک حاصل از عمل تخمیر از آن جدا نشده در نتیجه نوشیدنی گازدار می‌شود و نیازی به اضافه کردن گاز وجود ندارد. بطری اینگونه شراب برای تحمل فشار گاز کلفت‌تر از بطری شراب بی‌گاز است.
شامپاین مشهورترین شراب گازدار جهان است و در ناحیه شامپاین کشور فرانسه تولید می‌شود.

6-شراب مثلث
درطب سنتی، به آب انگوری که در حین جوشانیدن دو سوم آن بخار شود و یک سوم آن بماند، شراب مثلث گویند. منافع او مشابه خُمر و تولید کننده خون صالح و مقوی هاضمه و برای مبتلایان به آبله و حصبه و ذات‌الجنب و ذات‌الصدر خوب، و مقوی باه (تقویت کننده نیروی جنسی) سرد مزاجان و زیاد خوردن او برای گرم مزاجان مضرّ است.

7-شراب جمهوری
شراب جمهوری، شرابی است که از جوشانیدن شراب مثلث با آب بدست می‌آید. شرط آن است که در این جوشانیدن تمام آب بخار شود و بعد از مدتی قابل شرب می‌شود و بعضی شراب انگوری سه ساله را جمهوری نامند و گویند آب انگور ی است که در جوشیدن به نصف رسیده باشد. گرم و خشک و منضج (قوام آورنده اخلاط) و محلِّل و مشهی (اشتهاء آور) و معین جماع و سریع‌الانحدار (زود جذب) و مولد خون (خون ساز) غلیظ و مسخن احشاء (لاغر کننده شکم) است.

8-شراب سفید
نوعی شراب است که در جریان تولید آن پوست انگور را پیش از شروع تخمیر از آب انگور جدا می‌کنند تا مواد رنگی پوست در الکل ناشی از تخمیر حل نشود.

                                                                    جام شراب سفید

سابقه شراب در تاریخ دور

وجود چند هزاران سالهٔ شراب سازی تایید شده است. درحال حاضر یکی ازاولین شراب سازی‌های کشف شده در ایران، شمال کوه‌های زاگرس است. آندره چرنیا (André Tchernia)، باستان شناس و یکی از بهترین متخصصان شراب از دوران باستان، که گزارش می‌کند: "مادهٔ باقی‌مانده زرد رنگ بر روی دیوار کوزهٔ دوران نوسنگی، با قدمت هفت هزار ساله، در برداشت حاجی فیروز تپه در ایران ترکیبی از اسید تارتاریک و رزین است که در نتیجه شراب و کهن ترین فرایند شرابسازی تأیید شده هستند " تکنیک مخلوط کردن رزین تربانتین با شراب جهت جلوگیری از ترش شدن شراب بوده است. برای فیلیپ مارنیوال (Philippe Marinval)مدیر پژوهش در مرکز مردم شناسی تولوز این مدرکی است دال بر اینکه انسان نو سنگی شراب می نوشیده است.

شراب چیست ؟

شراب یا مِی یک نوشیدنی‌ الکلی است که از تخمیر میوه انگور به‌دست می‌آید.خاصیت شیمیایی طبیعی انگور به‌گونه‌ای است که می‌تواند بدون افزودن شکر، اسید، آنزیم یا دیگر افزودنی‌ها تخمیر شود.شراب از تخمیر انگور له شده به وسیلهٔ انواع مخمر که شکر موجود در انگور را به الکل تبدیل می‌کنند بدست می‌آید. برای بدست آوردن انواع شراب، از انواع مختلف انگور با مخمرهای گوناگون استفاده می‌شود.
اگرچه از میوه‌های دیگر مانند آلبالو، سیب، توت و... و تقریباً از تمامی رستنی‌ها نیز شراب ساخته می‌شود ولی واژهٔ شراب بدون ذکر نام میوه تقریباً همیشه به معنی شراب انگور است و شراب‌های دیگر را با نام انها می‌آوریم (مانند: شراب سیب یا شراب اقطی).
معمولاً شراب‌هایی که از دیگر رستنی‌ها مانند برنج، گندم، رازک و... به دست می‌آیند که از مواد نشاسته‌ای هستند و برای استفاده به عنوان شراب در نظر گرفته نمی‌شوند بلکه فرایندهای دیگری بر روی آنها انجام می‌شود تا نوشیدنی‌های دیگری از جمله آبجو یا ویسکی به دست آید، در حالی که شراب زنجبیل به همراه کنیاک تقویت می‌شود. در این نمونه‌ها استفاده از لغت شراب علاوه بر مراحل ساخت به منبع شراب غنی تر اطلاق می‌گردد. استفاده تجاری از واژه wine به زبان انگلیسی (و معادل آن در زبان‌های دیگر) در بسیاری از قانونگزاری‌ها ممنوع است.

شراب در اشعار فارسی 2

به خرابات برید از در این خانه مرا              که دگر یاد شراب آمد و پیمانه مرا

اوحدی

**********

دل در هوس شراب گلرنگ خوشست       با بربط و با نای و دف و چنگ خوشست

انوری

**********

گریبانم مگیر ای محتسب ! چون می پرستم من     کزین دامان تو بوی شراب ناب می آید

امیرخسرو دهلوی

**********

خیز و در جامم شراب ناب ریز            بر شب اندیشه ام مهتاب ریز

اقبال لاهوری

**********

در دیر شدم ماحضری آوردند             یعنی ز شراب ساغری آوردند

ابوسعید ابوالخیر

**********

شراب تلخ می خواهم که مرد افکن بود زورش     که تا یکدم بیاسایم ز دنیا و شر و شورش

حافظ

**********

بر رخ ساقی گلرنگ پریشانی زلف        عکس موجی است که بر روی شراب افتاده است

کلیم کاشانی

**********

من آن نیم که حلال از حرام نشناسم         شراب با تو حلالست و آب بی تو حرام !

سعدی

**********

بوی عشرت در بهار ، از لاله می آید که اوست            در دلش سودای عشق و در سرش جام شراب

سلمان ساوجی

**********

نخست عهد من این شد به پیر باده فروش      که بی شراب کهن ساعتی به سر نبرم

فروغی بسطامی

**********

العطش ای عشق ، تلخ آبی به خاک ما بریز    از شرابی جرعه ای بر جان پاک ما بریز

عرفی

*********

هم تو مگر پیاله ای ، بخشی از آن می کهن     ورنه شراب دیگری نشکند این خمار را

وحشی بافقی

**********

خونابه می خورم ز غم و گریه می کنم      آری شراب ، گوهر هر کس برون دهد

امیرخسرو دهلوی

**********

جز یک شراب هر دو نخوردیم ، پس چرا       چشم تو مست گشت و دل اوحدی خراب ؟

اوحدی

**********

پر شد ز شراب عشق جانا ، جامم            چون زلف تو ، برهم زده گشت ایامم

انوری

شراب در شعر فارسی

        مرا گوئی چرا شوریده شکلی          شراب است و بهار است و نگار است

 رضی الدین آرتیمانی

**********

       گرچه ز شراب عشق مستم              عاشق تر از این کنم که هستم

نظامی

**********

      شرابی ، شعر نابی ، هر چه هستی         مرا از هر چه غیر خود گسستی

هما میرافشار

**********

         شراب شادکامی را چشیدم              سبوی نیک نامی را شکستم

فروغی بسطامی

**********

   عکس آن لبهای میگون در شراب افتاده است               حیرتی دارم که چون آتش در آب افتاده است

هلالی جغتائی

**********

         شکل مستانه و انکار شرابش نگرید        تا ندانند که مست است ، شتابش نگرید

وحشی بافقی

**********

   شور شراب ناب را در نرگس مستش بخوان       افسانه مهتاب را در پرتو رویش نگر

بهادر یگانه

**********

   شراب تلخ صوفی سوز بنیادم بخواهد برد                    لبم بر لب نه ای ساقی و بستان جان شیرینم

حافظ

**********

     ما خشک لبان تشنه دیدار شرابیم           چون کاسه ما گشت تهی خانه خرابیم

ابوتراب بیک

**********

ترسم از اهل ورع ، شوق شرابم بکشند        به بهشتم بفریبند و به خوابم بکشند

عرفی

شراب عروس شعر فارسی

 در نفس کشیدن شعرفارسی،اولین بویی که شنیده می شود بوی شراب است. شراب عروس شعراست. با آفریدن شعر، شراب هم زاییده می شود ؛ زایشی متفاوت و شگفت انگیز. ادبیات ما ادبیات شراب است ؛ ادبیات شراب نوشی. آثار شاعران ایرانی سلسله وار یکی پس از دیگری آفریده شده اند و چه رنگ آمیزی های نابی كه به جاودانگی رسیده اند. با نگاه و تورقی به این كتب درمی یابیم که درهیچ برهه ای از زمان شعر و شراب ازهم جدا نمی افتند. هیچ شاعری پیدا نمی شود که ازمی ومستی و ملازماتش سخن نگفته باشد.

شراب خواهی رودکی و منوچهری

     « مردم به دین حاكمانشان هستند». این كلامی آشنا و همیشگی است كه در متون ادبی دیده وخوانده ایم. عظمت وشكوه قرن چهارم به دربار آن است. پادشاهانی كه برای شراب و اسباب آن اهمیت بسیاری قائل بوده اند. برای آن زمانی ویژه و كامل تعیین می كردند. شاعران هم كه ملازم همیشگی این مجالس بودند، می بایست چیزی را بسرایند كه شاهان را خوش آید. و به یقین در این بین هم خود لذتی تام می برده اند.  

رودکی پدر شعرفارسی قصیده مستقل و کاملی در وصف شراب انگوری وطریقه ی ساختن آن دارد. از قرن چهارم تا اوایل قرن ششم هرتوصیف و مدح یا حتی ذمی( مثل قصاید ناصرخسرو) که درمورد شراب و مستی است ، منظور شراب انگوری است. منوچهری مثل اعلای خمریه سرایی درادبیات ایران است. منوچهری شاعر طرب ، شاعرشراب و شاعرطبیعت نامیده شده است. « تقویم عشرت » هفتگی اش اینگونه است: « در همه ایام هفته هیچ کاری شایسته تر ودلنوازتر از این ( شراب نوشی) نمی یابد شنبه را به آیین موسی جام می گیرد ، یکشنبه را به همراهی ترسایان ساغرمی ستاند ؛ دوشنبه را به رسم موبدان به باده می نشیند ؛ سه شنبه را بهانه یی ندارد اما برای آنکه عیش هفته را تیره نکند به کارآب میپردازد. چهارشنبه را که پندارعامه روز بلا می داند بهتر از آنچه درجام دارد چه وسیله ای می یابد که آن را به عافیت به سر آورد. پنج شنبه که روز می زدگی و خماراست راحت خویش را ازهمان جام می جوید» ( زرین کوب ، باکاروان حله ، 57 و 62). منوچهری درخیلی از قصاید خود ابتدا طریقه ی ساختن  شراب را بیان می کند.  

     کسایی مروزی ، ابوشکوربلخی ، ابوالعلاء ششتری، دقیقی ، فرخی( توصیف مفصل مجالس شرابخواری پادشاه غزنوی) ، ابوالفرج رونی، خاقانی ، قطران تبریزی، لامعی گرگانی ، مسعود سعد سلمان ، عمعق بخارایی، مختاری غزنوی ، انوری( قطعاتی دارد با عنوان های: درالتماس شراب – درطلب شراب و ... ) همگی شاعران توصیفگر شراب انگوری اند. اکثر این شاعران درباری هستند وتربیب یافته مجالس شراب نوشی شاهان. اشعارآن ها اگرچه از نظر زیبایی و شیوه ی بیان بسیارمتنوع است اما مضامین آنها کم و بیش یکسان است و تنوع چندانی ندارد. این نوع اشعار ازهر گونه مفهوم ثانوی ورمزی عاری هستند. می توان گفت سرآمد همه این شاعران رودكی ، منوچهری وفرخی است. سه شاعر بزگ دربار. 

 

 

ساقی نامه

     ادبیات ما ادبیات شراب نوشی ست ؛ این مسئله در تاریخ ادبیات ایران به قدری اهمیت دارد که جریانی به وجود می آید که جزو انواع ادبی محسوب می شود؛ نوعی ادبی به نام  « ساقی نامه ». ساقی نامه سرایی تقریبا به صورت منظم و مستقل، از قرن هشتم هجری آغازمی شود ؛ نخستین ساقی نامه ی مستقل را شاه شجاع ( م 786 ه.ق ) درقالب مثنوی  می سراید و بعد حافظ ، فخرالدین عراقی ، امیرخسرو دهلوی ، خواجوی کرمانی و جامی یکی پس از دیگری این نوع ادبی را زورآزمایی می کنند. ساقی سرایی ادامه پیدا می کند تا اینکه اوج این نوع را در دوره ی صفوی می بینیم. خطاب درهمه ی ساقی نامه ها به خود« ساقی » است.

        بیا ساقی اسباب می سازکن             سرخم به نام خدا باز کن

        حکیمی که گردون گردان نهاد          به خمّ بدن ، باده ی جان نهاد

 

دو تذکره ی معروف که به این ساقی نامه ها پرداخته و شرح احوال شاعران آن ها را نیز   گرد آوری کرده است :

*  تذکره ی میخانه       ملا عبد النبی فخرالزمانی

*  تذکره ی پیمانه        احمد گلچین معانی

 

اولین کشف کنندگان الکل و اولین سازندگان شراب

یک باستان شناس آمریکایی به نام پاتریک مک گاورن به دنبال پژوهش های دامنه دار خود در باره چگونگی کشف الکل به نتایج جالبی دست یافته که این امر به لحاظ تاریخی برای ما ایرانیان می تواند بسیار جالب باشد. به و یژه آن که در یافته های این دانشمند امریکایی آمده است که ایرانیان ۵۵۰۰ سال قبل آبجو می ساخته اند. خبر زیر از سایت دوچه وله که خود از نوشته یک پژوهشگر به نام فرانک تادئوس در اشپیگل آنلاین استفاده کرده، اخذ شده است: 

 تولید شراب و آبجو در ایران
مک‌گاورن در تپه حاجی فیروز در شمال غربی ایران نیز قفسه‌های شراب پیدا کرده که مربوط به دوران ماقبل تاریخ است. در آنجا شراب را در ظروف در بسته، به طوری که هوا وارد آن نشود، نگهداری می‌کردند. ظاهرا ساکنین آن دهکده به عنوان مزه نیز از پسته استفاده می‌کردند. مک‌گاورن و هیئت تحقیقاتی‌اش تقریبا در همه آشپزخانه‌های آن دهکده به بقایای ظروفی که در آن شراب را نگه می‌داشتند، برخورده‌اند. مک گاورن بر این باور است که نوشیدن الکل در آن منطقه، امتیاز ویژه مرفهین نبوده و همه مردان و زنان الکل می‌نوشیده‌اند.

مک گاورن همچنین در گودین تپه در ایران با اولین منبع آبجو، که مربوط به ۵۵۰۰ سال پیش است، روبرو شده است. هنگام درست کردن آبجو، سنگ‌هایی هم شکل می‌گیرند که باید آن را از آبجو جدا کرد. ولی ظروفی که در آن زمان در گودین تپه در آن آبجو درست می‌کردند، طوری ساخته شده بود که در حین ریختن آبجو سنگ‌ها بیرون نریزند.

اشپیگل آنلاین می‌نویسد که جالب است که کشوری که امروزه در آن نوشیدن مشروب ممنوع است و مجازات به همراه دارد، جزو قدیمی‌ترین تولیدکنندگان نوشیدنی‌های الکلی بوده است.

 

 

  چینی ها ۹ هزار سال قبل الکل و ایرانیان ۵هزار و پانصد سال پیش آبجو و شراب تولید می کردند.

  چگونه الکل کشف شد

به احتمال زیاد نه سیب، که تعدادی انجیر گندیده عامل گمراه شدن انسان بوده است. انسانی در عصر ماقبل تاریخ انجیر گندیده‌ای را از زمین برداشته و آن را به دهان گذاشته است. مزه تلخ و شیرینی در دهانش پخش و بعد الکل وارد خونش شده است. از آن پس مغزش پیام جدیدی را ارسال می‌کند و خواهان الکل بیشتر می‌شود!

اولین برخوردهای انسان با الکل در میوه‌های گندیده باید به طور اتفاقی صورت گرفته باشد. پاتریک مک‌گاورن، باستان شناس آمریکایی، بر این عقیده است که انسان بعد از اینکه با تاثیرات الکل آشنا شد، همه سعی خود را به کار گرفت تا بتواند آن را تولید کند و به طور مرتب بنوشد.

اولین نوشیدنی‌های الکلی

تمایل به نوشیدن الکل بسیار زودتر از آنی شکل گرفته که تاکنون حدس زده می‌شد. مک گاورن در تحقیقات خود به نتایج جدیدی رسیده است. او کشف کرده است که در عصر هجر حدود ۹ هزار سال پیش ساکنین دهی در چین نوعی نوشیدنی با ۱۰ درصد الکل درست می‌کردند. این نوشیدنی که به انگلیسی به آن مید (Mead) و در آلمانی مت (Met) می‌گویند، عمدتا از عسل و آب درست می‌شود. در آلمانی اصطلاح دیگری هم به کار می‌رود که ترجمه آن "شراب عسل" می‌شود.

مک گاورن در ظروفی که از آن زمان به جا مانده، ذرات اسید تارتاریک و موم عسل پیدا کرده است. او در زمینه تشخیص بقایای الکل در اشیای مربوط به دوران ماقبل تاریخ تخصص و شهرت جهانی دارد. ظاهرا چینی‌ها در آن دوران با میوه و عسل نوشیدنی‌های الکلی درست می‌کرده‌اند.
تولید الکل با برنج جویده شده
علاوه بر این‌ها مشخص شده است که چینی‌ها برای ساختن الکل از برنج وحشی نیز استفاده می‌کرده‌اند. حدس زده می‌شود که در دوران ماقبل تاریخ، که انسان‌ها از علم شیمی چیزی نمی‌دانستند، برنج را می‌جویدند و آن را در دهان خود برای مدتی نگه می‌داشتند تا نشاسته آن توسط بزاق دهان تبدیل به قند مالت شود. بعد برنج جویده شده را به مواد دیگر اضافه می‌کردند.

از نظر مک‌گاورن الکل به انسانها کمک می‌کرده تا در شرایط سخت آن دوران زندگی راحت‌تری داشته باشند. برای همین هم در دوران نوسنگی تولید ابتدایی نوشیدنی‌های الکلی در مناطق مختلف دنیا رواج یافت.

تاریخچه شراب در شعر و فرهنگ ایران باستان

رواج باده و می و ساقی در ادبیات پارسی‌ بر کسی‌ پوشیده نیست، از خیام که “بی‌ می‌‌ناب زیستن نتواند…” تا مولانا که “یک دست جام باده و یک دست زلف یار” داشت.  منتقدن ادبی‌ و عالمان تصوف و عرفان بر این باورند که در این اشعار، باده  و مستی حاصل از نوشیدن آن واقعی نیست بلکه به شکل نمادین و استعاره بکار گرفته شده تا حالت‌های عرفانی یکی‌ شدن با ذات مطلوب الهی را توصیف کند. در هر صورت، نکته اینست که میراث فرهنگی‌ ما از ادبیات سرشار و سر مست از شراب است که خود نشان از پیشینه‌ی آشنایی ایرانیان با شراب و عوالم آن دارد. شراب از نماد‌های تاریخی‌ و باستانی ایرانی‌ است و ابزار و اوادت و افسانه‌های مربوط به آن در هنر نگارگری ما نیز جایگاهی‌ ویژه دارد.

در سال ۱۹۹۶ میلادی گروهی از باستان شناسان و مردم شناسان امریکایی با نظارت پرفسور “پاتریک مک گاورن” کشف مهمی‌ در باره‌ی قدمت ساخت شراب در ایران کردند که در بین جامعه ایرانی‌ بازتاب گسترده ای داشت.  “مک گاورن” و گروه تحقیقاتیش در تپه حاجی فیروز در ارومیه کنونی، با اولین منبع شراب سازی در ایران که مربوط به ۵۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، یعنی‌ بیش از ۷۰۰۰ سال پیش بود روبرو شدند. همین گروه در محوطه گودین تپه نزدیک همدان نیز کوزه‌هایی‌ را حفاری کردند و پس از بررسی رسوبات آن قدمت ساخت آبجو در این منطقه را ۵۰۰۰ سال پیش تخمین زدند.

 این گروه تحقیقاتی‌، تقریبا در همه آشپزخانه‌های آن دهکده در تپه حاجی فیروز به بقایای ظروفی که در آن شراب را نگه می‌داشتند، برخوردند و به این نظریه رسیدند که نوشیدن الکل در آن منطقه، امتیاز ویژه طبقه مرفه نبوده و همه مردان و زنان الکل می‌نوشیده‌اند.

پیش از این کشف، تصور میشد قدمت شراب سازی به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد. امروز اما می‌دانیم که پس از چینی‌ها که دست کم حدود ۹ هزار پیش موفق به کشف و تولید مشروبات الکلی شده بودند، ایرانیان دست کم ۶۰۰۰ سال پیش مشروبات الکلی تولید و مصرف میکردند (دویچه وله)

منوچهر سعادت نوری از جمله مورخان ایرانی‌ است که به ثبت آداب و رسم تغذیه‌ای پارسی‌ها در طول تاریخ مکتوب همت گماشته است . از جمله، در بخشی از کتاب “تغذیه‌ی ایرانیان در طول تاریخ” (۱۳۵۰). ، سعادت نوری در مورد شراب خواری در دوران شاهنشاهی هخامنشی می‌نویسد:

“چنان‌که از سیاه‌ی نوشابه‌ها …پیداست به‌ترین نوع‌های آن را وارد می‌کردند. برای مردمان پایین‌تر‌، می از تپه‌های شمال غربی آسور و از شهرستان ورارود در سوریه شمالی میاوردند. مو در خود بابل هم می‌رویید و از باده‌های پست‌تر‌ آن‌ مکرر یاد شده است. مردمان عامی‌ بایستی خود را با نوع‌های گوناگون نوشابه‌های تند خرسند سازند. از همه مردم پسند‌تر‌[شراب ] خرما بود، گرچه به میزان کمتری قدر آبجو را نیز می‌دانستند. قیمت‌ها طبعن بسته به این‌که نوشابه صاف یا سفید، نو یا یک سال کهنه بود فرق میکرد. به اندازه یک کوزه از می خام را میشد با کمتر از یک شیکول بدست آورد (شیکول سکه نقره‌ی رایج در بابل بود و معادل ۱۴/۹ گرم وزن داشت)

سعادت نوری ادامه میدهد .. “اعتقادات مذهبی‌ طبعن در چگونگی‌ تغذیه و استفاده از فرآورده‌های غذایی و عادات خوراکی ایرانیان قدیم نقش عمده ای را ایفا می‌کرده…ایرانیان بر اساس مذهب میترا، نان متبرّک و شرابی را که در جمعی با آب مخلوط می‌شد بعنوان شیره مقدس مصرف می‌کردند و مراسم فوق تقریبا مشابه عشاء ربانی (“هولی کامیونین) است که بعدها توسط پیروان حضرت مسیح عملی‌ و رایج گشت. بر خلاف مذهب میترایی، زرتشت قربانی کردن حیوان و استفاده از فرآورده‌های آن و نوشیدن شراب سکر آور را که نزد مردم هند و ایرانیان بی‌اندازه اهمیت داشت حذف کرد.”

بزودی، به زرتشت باز خواهم گشت. فعلن نکته پایانی مهم و مربوطی برای گفتن دارم.

شاید قدمت شراب سازی در ایران باستان، و وفور شراب‌خواری توسط پارسیان قدیم برای گروهی از ما نو و جذاب و جالب باشد. اما برای گروهی دیگر این موضوع نه تنها نو نیست، که پرداختن اغراق آمیز به آن در ادبیات غربی تصویر های کلیشه ای از فرهنگ ما را دامن زده و مایه آزار نیز هست. دکتر تورج دریایی، نویسنده چندین کتاب در باره آداب خوردن و نوشیدن در دوران هخامشیان در مقاله‌ی ۲۰۱۲ خود که در “تهران برو” منتشر شده همین نقطه نظر را مطرح میکنند. او می‌نویسد:

“شواهد تاریخی‌ زیادی دال بر ارتباطی‌ عمیق بین ایران زمین و شراب وجود دارد: از کشفیات باستان شناسی‌ که قدمت شراب سازی در ایران را به بیش از ۶ هزار سال پیش نسبت میدهد، تا داستان شوالیه‌های قرون وسطا که با خود انگور شهر شیراز را به فرانسه آورده و کاشتند، تا خاطرات  مردم از شاتو بریان پیش از انقلاب ۱۹۷۹، تا شراب‌سرای داریوش یکی‌ از برجسته‌ترین شرابسازی‌ها در کالیفرنیا که به شکل پرسپولیس ساخته شده است. اما باید دانست که مشاهدات توهم‌آمیزی نیز در اذهان برخی‌ غربی ها دال بر می خوارگی افراطی ایرانیان باستان وجود دارد. به عنوان مثال “اتی نیوس” نویسنده یونانی که در زمینه غذا تخصص دارد نوشته است که داریوش بزرگ پادشاه هخامنشی در کتیبه ای که بر سر درمقبره  او نصب شده نوشته است “من قادر بودم شراب زیادی بخورم، و بخوبی آنرا تحمل کنم”. چنین کتیبه ای اما در واقعیت وجود خارجی‌ ندارد… تصویر مشابهی نیز از خشایار شاه داده شده که واقعیت ندارد… همین‌طور، هرودوت تاریخ نویس قرن پنجم پیش از میلاد ادعا کرده است که ایرانیان نه تنها دوست دار شراب بودند، که تصمیمات مهمی‌ در حال مستی می‌گرفتند که به ناچار روز بعد در مورد آن تجدید نظر می‌کردند.”

تورج دریابی چنین استدلال می‌کند که تصویر افراط نوشی ایرانیان باستان، که توسط یونانی ها ایجاد و ترویج شده، با ملتی که موفق به ایجاد یکی‌ از بزرگ‌ترین امپراطوری‌ها‌ی جهان و حفظ آن‌ به مدت دو سده شد هم‌خوانی چندانی نداشته و نمی‌تواند صحت داشته باشد.  آقای دریایی توصیه می‌کند که به جای باور کردن این تفسیر‌های خارجی نادرست به شواهد داخلی‌ از جمله متون زرتشتی نگاه کنیم. بخشی از یک متن زرتشتی به نام “روح حکمت” که مربوط به ۶ قرن پیش از میلاد است تاکید می‌کند شراب می‌تواند خوی نیک یا بد انسان رو تقویت کند و نوشیدن همراه با اعتدال آن موجب افزایش هوشیاری ‌و تیز شدن حواس می‌شود. اعتدال کلید واژه مصرف شراب در این متون است.

در واقع، تا همین امروز و طبق آخرین پژوهش‌های علمی‌، مصرف همراه با اعتدال شراب بهترین شیوه‌ی لذت بردن دراز مدت از این نوشیدنی‌ است. گفته شده خواص شراب – وقتی اندک و روزانه نوشبده بشود شامل حفاضت از سلامت قلب، کاهش خطر سرطان پستان، مبارزه با سرما خوردگی معمولی‌ و بیماریهای لثه است. شرح خاصیت‌ها و خطر‌ها و ویژگی‌ها‌ی شراب سفید و قرمز زمان دیگر و برنامه‌ی دیگری را می‌طلبد. در برنامه‌ی هفته‌ی آینده‌ی افسانه‌خانه اما، بحث نظری رو متوقف کرده و وارد بحث عملی‌ شراب خواهیم شد.

 

منابع:

موزیک متن: باده شبگیر، ایرج بسطامی و گروه عارف

“الکل نوشیدنی چگونه کشف شد؟” دویچه وله

منوچهر سعادت نوری، تغذیه ایرانیان در طول تاریخ.

وب‌نوشت پوینده، “تاریخچه شراب و آبجو درایران باستان”

تاریخچه شراب در ایران باستان

تاریخچه شراب و آبجو در ایران باستان

پنجشنبه ششم ماه ژوئن 1996 روزنامه نیویورک تایمز چاپ غرب امریکا، در صفحه اول خود، سمت راست عکس یک کوزه دهن گشاد از گل پخته را منتشر کرد. میدانید در زیر این عکس چی نوشت؟
هر حدس و گمانی که زدید باطل است. زیرا در زیر این کوزه نوشته شده بود: به شهادت این کوزه، قدمت شراب سازی درایران به پنچ هزار سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد. این کوزه را باستانشناسان در ارومیه که خودتان میدانید انگور آن شهرت دارد، از زیر خاک بیرون کشیدند و رسوبات کوزه که از جنس سفال است نشان از تاریخ اولین شراب ساخته شده در جهان دارد. خانم دکتر "مری ام. وگتس" استاد مردم شناسی کالج "ویلیام مری" در ایالت ویرجینای این کوزه سفالی را در ویرانه های آشپزخانه خانه ای در دهی زیر خاک خفته به نام "حاجی فیروز" نزدیک ارومیه فعلی کشف کرده و آن را با خود به امریکا آورد.
رسوبات این کوزه در دانشگاه پنسیلوانیا تحت نظارت پروفسور "پاتریک ای. مک گاورن" استاد باستان شناسی این دانشگاه مورد تجزیه قرار گرفته و ثابت شد که این کوزه جای شراب بوده است. دو نکته هنوز مشخص نشده است: اول آنکه شراب از نوع سفید بوده یا قرمز؟ و دوم آن که انگور که دراین کوزه تبدیل به شراب شده از نوع انگور وحشی بوده یا انگور پرورش یافته که اکنون در صنعت شراب سازی به کار می رود.
همان روزنامه، در زیر عکس اضافه کرده است:
تا کنون تصور می شد که قدیمی ترین رد پای ساخت مشروب الکلی به سه هزار تا سه هزار و پانصد سال پیش از میلاد مسیح میرسد و مدرک این اطلاع باز هم کوزه سفالینی بوده است که در حوالی "گودین تیه" همدان واقع در ایران پیدا شده و در آن رسوبات آبجو کشف شده است. گودین تپه در عهد تمدن سومری ها محل داد و ستد و بازرگانی اهالی این منطقه از آسیای غربی بوده است.
پروفسور "مک گارون" در مصاحبه ای که در پایان خبر آمده است اظهار داشته: " تردیدی نیست که کشاورزان ناحیه حاجی فیروز در هفت هزار و چهار صد سال پیش طرز ساخت و نگهداری شراب را میدانسته اند. این کشف تازه ترین سندی است که در دست ماست و قدمت شراب سازی را در مملکتی که امروز نام آن ایران است به هفت هزار و چهار صد سال می رساند. یعنی به دورانی که هنوز باکوس خدای شراب یونانیان متولد نشده بود و بشر سوار کاری، حفر چاه و نوشتن را نمی دانست.
حالا باز هم فکر می کنید این همه از شرب مدام و شراب که در شعر ایران موج می زند و غزل های حافظ سرمست از آنست، بی زمینه است:

ساقی به نور باده برافروز جام ما
مطرب بزن که کار جهان شد به کام ما

***
میخواره و سرگشته و رندیم و نظر باز
انکس که چو ما نیست در این شهر کدامست؟

 

***

می نام و نشان خواهد بود
سرما خاک ره پیر مغان خواهد بود

جام شراب خوری 2500 ساله هخامنشیان

 

جام شراب خوری از دوره هخامنشان